مردانگی در قاب; نشانه‌شناسی اجتماعی مردانگی در عکس‌های مطبوعاتی دهه ۵۰ و ۶۰ ایران
چارچوب تئوریک این پژوهش، بر مبنای نظریه‌های سلطه مردانه (پیر بوردیو) و مردانگی هرمونیک (ریوین کانل) شکل گرفته است که نگاهی برساخت‌گرایانه به مردانگی دارند. بر مبنای نظریه سلطه مردانه، در بر ساخته‌شدن مردانگی، فرایندی سه مرحله‌ای متشکل از مشاهده، جسمانیت‌سازی و طبیعی‌سازی دخالت می‌کند. کانل نیز با استفاده از مفهوم هژمونی، ابزار کارآمدی را در جهت فهم ثبات روابط قدرت در ساختارهای مبتنی بر جنسیت در اختیار می‌گذارد.
برای فهم دقیق عکس‌ها بر آراء تئوون لون و گونتر کرس تکیه شد که از بنیانگذاران روش نشانه‌شناسی اجتماعی هستند. این روش، با بازاندیشی در آراء سوسور، رابطه میان دال و مدلول را رابطه‌ای برانگیختانه می‌داند و بر فرهنگ به عنوان عامل اصلی تولید معنا تاکید دارد.
بر این مبنا، سال‌های دهه ۵۵۰ و ۶۰ خورشیدی را به سه دوره پیش از انقلاب (ثبات)، بحبوحه انقلاب (بحران) و پس از انقلاب (ثبات مجدد)، تقسیم کردیم. در هر سه دوره، روزنامه‌های کیهان و اطلاعات از تاثیر‌گذارترین نشریات کشور بودند که به طور متوسط در هر شماره از آنها ۵۰ عکس به چاپ می‌رسید. نیمی از این عکس‌ها را عکس‌های شِبه ۳ در ۴ شامل می‌شود که تصویری بسته از چهره یک فرد مشخص را ارائه می‌دهند. اینگونه عکس‌ها در هر سه دوره، در سه مورد استفاده شده‌اند: نخبگان، منحرفین و مردگان.
در مورد سایر عکس‌ها، در هر یک از دوره‌های مورد بحث، الگوهای متفاوتی شناسایی شدند. در دوران پیش از انقلاب، این الگو مبتنی بر تقابل مدرن - سنتی ساختار یافته بود. در بحبوحه انقلاب، الگوی انقلابی - ضد انقلابی بر عکاسی مطبوعاتی حاکم می‌شود. در پس از انقلاب نیز، مستضعف - اشرافی، بارزترین الگوی مردانگی است.
* این پادکست مربوط می‌شود به سخنرانی آقای محسن حسن‌پور در جلسه «تصویر و تصویرپردازی در فضای دیجیتال» که ۱۴ اسفند ۱۳۹۱، در فرهنگستان هنر برگزار شد.
* محسن حسن‌پور، کارشناسی ارشد مطالعات فرهنگی - کارشناسی عکاسی