عکاسی در حرکت

ترجمه: شهاب شهسواری

یک نگاه کوتاه به نمایشگاه «زبان‌های سیار عکاسی» در موزه هنر دانشگاه پرینستون، مروری  زیبا، هر چند جمع و جور، را از بی‌سرزمین‌های اسپانیایی و پرتغالی نمایش می‌دهد. در این نمایشگاه از عکس‌های قرن نوزدهم برزیلی تا عکاس کلاسیک مدرنیستی مانند تینا مودوتی Tina Modotti مکزیکی از «کارناوال کارگران» (۱۹۲۶) حاضر هستند. شاهکارهای عکاسی خیابانی اسپانیایی و آثار هنرمندان معاصری مانند گارسیلا ایتوربید و خوآن فونتکوبرتا در این نمایشگاه دیده‌ می‌شوند.

اما این نمایشگاه که شامل ۹۰ اثر از مجموعه‌هایی از اسپانیا، آرژانتین، برزیل، مکزیک و ایالات متحده را می‌شود، خیلی اهداف جاه‌طلبانه‌تری از یک بررسی و مرور ساده در سر دارد. مجموعه‌داران این نمایشگاه، ادوارد کاداوا و گابریلا نوزیلس، در کاتالوگ نمایشگاه توضیح داده‌اند که به جای ارائه تصاویری که نوعی تمرکز بر عکاسی اروپایی و آمریکای لاتین ایجاد می‌کنند یا نمایش روایتی تاریخی از استعمارگری، آنها قصد داشته‌اند نشان دهند که چگونه عکاسی «در برابر هرگونه تلاش برای تثبیت در یک نقطه مکانی و زمانی» مقاومت می‌کند و در واقع به شکلی همیشه «مهاجر» است.

چالش این نمایشگاه چگونگی نمایش دادن طبیعت متغیر و جاری عکاسی در فضایی ایستا مانند موزه است. آقای کاداوا و خانم نوزیلس تلاش کرده‌اند با تقسیم آثار به بخش‌هایی که جنبش و تغییر رو نشان می‌دهند به این هدف دست پیدا کنند. دوربین «جستجوگر» عکاسی خیابانی، غوغای انقلاب‌های سیاسی، گردش تصاویر در موسسات و مجموعه‌ها و تغییرات شدید در خود عکاسی در طول عصر دیجیتال.

در بسیاری از موارد آنچه مجموعه‌داران انجام داده‌اند، تنظیم مجدد دسته‌بندی‌های سنتی نمایشگاه برای نشان دادن پیرنگ «سیار بودن» در عنوان نمایشگاه است. عکاسی خیابانی که معمولا شهر را به عنوان صحنه‌ای برای نوعی تئاتر روزمره و رویدادهای تاریخی در نظر می‌گیرد زیر مجموعه عنوان «سوژه‌های سیار» قرار گرفته‌است: مردمی که در میان فضاهای شهری جابجا می‌شوند، آنگونه که در عکس‌های هوایی خوزه مدیروس سال ۱۹۶۰ از مردم در یک فضای باز در ریو دو ژانیرو گرفته‌شده‌است یا در کلوزآپ‌های خوآن کلوم از آدم‌های مختلف در خیابان‌های بارسلون در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ یا عکس‌های به شکل غافلگیرانه کمدی ناچو لوپز با عنوان «ونوس برای مهمانی به محله‌های فقیر می‌رود La Venus Se Fue de Juerga por los Barrios Bajos» که سال ۱۹۵۳ گرفته‌شده‌اند یا دو عکس از مردی که یک مانکن را به دوش گرفته‌است و از منطقه‌ای فقیر نشینی به بوتیکی در منطقه‌ای ثروتمندتر می‌برد.

«انقلاب‌های سیار» بخشی از نمایشگاه است که به تصاویر انقلاب مکزیک در اوایل قرن بیستم اختصاص یافته‌است. بخش اعظم آثار نمایش داده‌شده در این بخش در رشته مستند اجتماعی جای می‌گیرند. در میان این آثار می‌شود به «سولدادراس بر روی سکوی قطار در ایستگاه بوئناویستا در مکزیکو سیتی» اشاره کرد که تصور می‌شد توسط «گرنیمو هرناندز» گرفته‌شده‌است. عکسی که اولین بار در صفحه اول روزنامه «نووا ارا» و زنانی را در قطار نشان می‌دهد که برای کمک به سربازان انقلاب مکزیک می‌روند و یکی از مشهورترین عکس‌های انقلاب مکزیک است. (سولدادراس به زنان سربازی گفته می‌شد که به صورت داوطلبانه در کنار سربازان انقلابی مکزیک به جنگ می‌رفتند)

نسخه‌ای دیگر از انقلاب در بخش «انقلاب مدرنیست» نمایشگاه به نمایش گذاشته‌شده‌است. در این بخش بیش از غوغای اجتماعی و سیاسی تمرکز بر زیبایی‌شناسی است که می‌توان آن را از طریق زاویه‌های، نوردهی‌ها، کراپ‌کردن‌ها و فریم گرفتن‌های مبتکرانه‌ای  از سوی عکاس‌هایی چون پل استرند و هنری کارتیه برسون که در دهه ۱۹۳۰ در مکزیکو بودند و همچنین عکس‌هایی از خانم مودونتی. اما در عین حال عکاس‌هایی مانند انریکه میتینیدس و مانوئل آلوارز براوو هم در این بخش جای گرفته‌اند که درست مانند ویگی در ایالات متحده آمریکا نوآوری‌های‌شان را با مستندسازی‌های تکان‌دهنده‌ای از صحنه‌های جنایت و بلایای طبیعی و همچنین رویدادهای سیاسی پیوند داده‌اند.

«بایگانی‌های سیار» بخش دیگر نمایشگاه است که به چگونگی طبقه‌بندی شدن و فهرست‌نویسی عکس‌ها و استفاده از آنها برای مقاصد مختلف را به خصوص در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که عکس‌های آنها به صورت آثاری هنری در این نمایشگاه نشان داده‌شده‌اند. تاثیرگذارترین عکس این بخش عکسی با عنوان «زیرپیراهنی ( La Camiseta)» اثر مارسلو برودسکی (۱۹۷۹) است که آخرین عکس شناخته‌شده از فرناندو برودسکی است که در یک دست نگه داشته‌شده‌است. فرناندو برادر عکاس است که در دوران دیکتاتوری نظامی آرژانتین بین سال‌های ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۳ ربوده و شکنجه شد و به قتل رسید. عکسی که در قاب دوربین برودسکی قرار گرفته‌است به صورت پنهانی از کمپ بازداشت برادرش به بیرون آورده‌شده‌است و بعدها برای دادنامه دادگاه‌های حقوق بشری اصلاح و بازسازی شده‌است.

عکس‌هایی که در بخش «عکس‌های سیار» قرار گرفته‌اند از دو مجموعه انتخاب شده‌اند. یکی از آنها کتابخانه ملی برزیل است که توسط امپراتور قرن نوزدهمی برزیل، دوم پدروی دوم، جمع‌آوری شده‌اند و دیگری از مجموعه اولین عکس‌های برزیلی در موسسه موریرا سالس ریو دو ژانیرو انتخاب شده‌اند. اینجا تصاویر دنیا آنگونه که از لنزهای برزیلی دیده‌می‌شوند قرار گرفته‌اند، تصاویری از بازدید امپراتور برزیل از اهرام مصر یا شهر باستانی پومپی در ایتالیا و عکس‌هایی از برزیل در دورانی که مورد کاوشگری و استعمار قرار می‌گرفت.

اما می‌توان گفت عکسی که بیش از همه عکس‌های نمایشگاه حس سیار بودن به مخاطب می‌دهد، عکسی است که توسط آقای فونتکوبرتا جلوی ورودی نمایشگاه آویخته‌شده‌است. فونتکوبرتا برای درست کردن این عکس که «گوگلگرام: نیپس» (۲۰۰۵) با سرچ کردن واژه‌های foto و photo در گوگل و استفاده از صدها عکسی که از طریق این جستجو پیدا کرده‌است، عکس «منظر از یک پنجره در لو گرس»را  اثر جوزف نیسه‌فور نیپس که در سال ۱۸۲۶ گرفته‌شده‌است و یکی از تصاویر عکاسی تاریخ محسوب می‌شد، با استفاده از نرم‌افزار و عکس‌های کوچک بازسازی کرده‌است. اثر فونتکوبرتا هر چند که از نظر مفهوم و طراحی بسیار ساده است، در عین حال به شیوه‌ای جالب نشان می‌دهد که چگونه عکس‌ها در فضا و زمان می‌گردند، به صورتی که نه تنها تاریخ هنر را نمایش می‌هد بلکه هنر معاصر و فضای سایبر را هم نمایش می‌دهد.

اهداف و مقاصد این نمایشگاه بسیار جاه‌طلبانه هستند و در عین حال که «زبان‌های سیال عکاسی» لزوما به هر آنچه مد نظرش بوده‌است نرسیده‌است و در رسیدن به هدف موفق نشده‌است، اما چنین نمایشگاهی می‌تواند یک تغییر و جابجایی جدی در نظریه عکاسی و دانش آکادمیک عکاسی نشان دهد. در کنفرانسی که در ماه نوامبر همزمان با نمایشگاه در دانشگاه پرینستون برنامه‌ریزی شده‌بود، اساتیدی مانند آریلا آزولای، توماس کینان و جئوفری بتچن در کنار آقای فونتکوبرتا، در مورد این موضوع بحث کردن که چگونه چنین ایده‌هایی را برای بررسی و مرور عکس‌هایی از قرن نوزدهم یا از آرشیوهای بی‌سرزمین‌های اسپانیایی و پرتغالی، استفاده کرده‌اند. آقای بتچن (Batchen) در این کنفرانس از حاضران خواست تا تاریخ عکاسی‌ای را تصور کنند که «از بند تسلط عکس» به عنوان یک ابژه «رها شده‌باشد»، امری که به نظر می‌رسد برای بسیاری از منتقدان و دانشگاهیان رشته عکاسی غیرممکن باشد، با این حال او معتقد است به عنوان بررسی عکس به عنوان یک ابژه باید به این فکر کرد که چگونه این تصاویر بازتولید و منتشر شده‌اند.

در عصر دیجیتال این یک چشم‌انداز تطمیع‌کننده به نظر می‌سد که می‌تواند ما را از «معمای عکاسی» در دوران «پساعکاسی Post-photography» نجات دهد. و با وجود اینکه این نمایشگاه در واقع در مرزهای نمایشگاه‌های سنتی با با نوآوری‌های خودش در مجموع چه در نمایشگاه، چه در کاتالوگ و چه در کنفرانس، به مفهوم سیار بودن نزدیک شده‌است، اما می‌تواند به عنوان یک نقطه عزیمت و نگاه تازه به چگونگی نمایش عکاسی، تاریخ و مهاجرت در نمایشگاه‌های آینده دیده‌شود.