بررسی حقوقی دست‌کاری روزنامه‌ی «شرق» در عکس آیت‌الله طالقانی
در پنجم مرداد ماه ۱۳۹۵ روزنامه شرق اقدام به انتشار عکسی از آیت‌الله طالقانی در صفحه اول خود می‌کند. متاسفانه استفاده و انتشار آثار عکاسی بدون کسب اجازه صاحب اثر به عادتی قدیمی بدل گشته است. شاید به علت این تفکر نادرست که حق مولف در ایران وجود ندارد، این در حالی است که ایران از سال ۱۳۱۰ با این مبحث آشنا بوده و قانون‌گذار به جرم انگاری نقض این حقوق پرداخته است .
قانون‌گذار در سال ۱۳۴۸ قانون مستقلی با عنوان قانون حمایت مولفان و مصنفان و هنرمندان در حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری تصویب می‌کند. این قانون ماهیت جزایی داشته و ضمن شناسایی حقوق مادی و معنوی برای پدیدآورنده، نقض این حقوق را با ضمانت اجرای کیفری حمایت می‌کند .
بنابراین در خصوص انتشار عکس منتشرشده متعلق به آقای عباس عطار نقض حقوق مادی و معنوی قابل بحث است، مستند به ماده ۳ قانون حمایت حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان: «حقوق پديدآورنده شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و حقوق بهره‌برداري مادی و معنوی از نام و اثر اوست.» در خصوص نقض حق مادی این اثر ماده ۲۳ قانون یاد شده بیان می‌دارد : «هر كس تمام يا قسمتي از اثر ديگري را كه مورد حمايت اين قانون است به نام خود يا به نام پديدآورنده، بدون اجازه او و يا عالماً عامداً به نام شخص ديگری غير از پدیدآورنده نشر يا پخش يا عرضه كند، به حبس تأديبي از شش ماه تا سه سال محكوم خواهد شد.»
همچنین در خصوص نقض حقوق معنوی این اثر به نظر می‌رسد حق سرپرستی ( درج نام پدیدآورنده) و حق احترام به تمامیت اثر (عدم تغییر و تحریف اثر) مورد تعرض قرار گرفته است در این خصوص ماده ۱۸ و ۱۹ جرم عدم درج نام پدیدآورنده و جرم تغییر و تحریف اثر را پیش‌بینی کرده و ماده 25 ضمانت اجرای این نقض حقوق را بیان می‌دارد .
بدیهی‌است روزنامه‌ها و نشریات قبل از چاپ هرگونه مطلب و عکس می‌بایست از رعایت حقوق مادی و معنوی آن اطمینان حاصل کنند.
افسانه عابدین، وکیل پایه یک دادگستری
با سلام و درود
رضا قاسمی زرنوشهپاسخ یکی از دوستان به این مطلب:
"درود، کاملا به جاست البته در تفسیر آن عرض می کنم که این قانون صراحت در لفظ دارد که فقط آثاری در آن مورد حمایت قرار می گیرد که در حمایت این قانون باشد. توضیح اینکه جهت حمایت قانون موسوم به مصنفان از آثار هنری و فرهنگی ضروری است که اثر مورد نظر از طریق درخواست کتبی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به نام صاحب اثر ثبت شود. البته این سخن به این معنا نیست که اگر کسی حقوق صاحب اثری را نقض کرد و آن اثر ثبت رسمی نشده باشد که مراحلش وقت گیر و حوصله سوز است می تواند از تعقیب قانون بگریزد بلکه به این معناست که قانون مالکیت معنوی در کشور ما ناظر بر اقدام عملی دولت - شهروند در تضمین رعایت آن است. این قانون البته نواقص متعددی نیز دارد ولی تنها قانون مورد استناد در کنار قانون مجازات و نیز قانون مطبوعات و همچنین آئین‌نامه کانون‌های تبلیغاتی کشور است."
در پاسخ این دوست چه میتوان گفت؟
آیا آثار منتشر شده در مطبوعات و سایتهای خبرگزاریها شامل حمایت این قانون هستند یا ضروری است که اثر مورد نظر از طریق درخواست کتبی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به نام صاحب اثر ثبت شوند؟
۰۰
افسانه عابدین:
در خصوص لزوم ثبت اثر به جهت حمایت قانونی لازم است در ابتدا به صراحت بیان نمود که حمایت از آثار ادبی و هنری به هیچ وجه منوط بر ثبت اثر نمی باشد . در توضیح،
در زمینه حمایت از آثار ادبی و هنری دو نظام حقوقی وجود دارد :1-نظام کپی رایت (کشورهای پیرو حقوق کامن لا ) 2- نظام حق مولف (کشور های پیرو حقوق روم و ژرمن )
این دو نظام حقوقی در حمایت از آثار, دارای تفاوت هایی در شیوه حمایتی خود می باشند , یکی از این تفاوت ها در انجام تشریفات حمایت و یا همان ثبت اثر است. در نظام کپی رایت حمایت از اثر منوط به ثبت اثر می باشد در حالی که در نظام حق مولف , رعایت هیچ گونه تشریفاتی لازم نبوده و اثر به محض خلق شدن از حمایت های قانونی بر خوردار می گردد.
قانون سال 48 از نظام حقوقی فرانسه (پیرو نظام حق مولف) تبعیت نموده و مطابق این قانون و صراحت ماده 21 آن , ثبت اثر امری کاملا اختیاری است که در آیین نامه اجرایی ماده 21 چگونگی ثبت اثر بیان شده است .
بنابراین حمایت از اثر ادبی و هنری در نظام حقوقی ایران منوط به رعایت هیچگونه تشریفاتی نبوده و ثبت اثر عملی کاملا اختیاری است که می تواند اماره ایی باشد در جهت انتساب به خالق آن و همچنین در محاکم به عنوان اماره قضایی مورد استفاده قرار گیرد.
کنواسیون برن نیز در حمایت از آثار خلق شده ثبت اثر را ضروری نمی داند.