رنگ‌ها و خاطرات ماندگار کداکروم

ترجمه: شهاب شهسواری

نیتان بن که امروز ۶۳ سال دارد به یاد می‌آورد که: «تا روزی که به نشنال جئوگرافیک رفته‌بودم، حتی یک عکس رنگی هم به سختی گرفته‌بودم، اما ۹۹/۹ درصد عکس‌هایی که از ۶ ژوئن ۱۹۷۲ به بعد گرفتم، رنگی بودند.»

این‌که از قبل برایش تصمیم گرفته‌بودند، اتفاق خوبی بود. کداکروم در آن دوران به خاطر رندر کردن دقیق و غنی رنگ‌ها مشهور بود، اما کم کم معلوم شد این رنگ‌ها خیلی ماندگار هم هستند: در حالی‌که رنگ‌های اکتاکروم (Ektachrome) در طول زمان محو و مبهم می‌شد، عکس‌هایی که با فیلم‌های کداکروم گرفته‌شده‌بود در برابر زوال مقاوم بودند. در نتیجه با این وجود که آن روز نیتان بن خودش را آماده نکرده‌بود تا ۴۰ سال بعد کتابی چاپ کند که به طور اختصاصی از مجموعه عکس‌های کداکروم گردآوری شده‌باشد، اما بعد از ۴ دهه معلوم شد که بخش عظیمی از بهترین عکس‌هایش که سالم مانده‌بودند از این دست بودند.

پشت خط تلفن از خانه‌اش در ایالت نیومکزیکو، آقا بن به من گفت: «سال ۱۹۷۲ تصمیمی برای‌اینکه اگر بخواهم یک کتاب از آثارم در سال ۲۰۱۳ منتشر کنم، باید از کداکروم استفاده کنم، نداشتم. آنقدرها هم دوراندیش نیستم. واقعا شانس آوردم.»

وقتی که سال ۲۰۰۹ کمپانی ایستمن کداک تصمیم گرفت تولید فیلم‌های کداکروم را متوقف کند، این فیلم‌ها فقط خاطره‌ای دور برای نیتان بن بود، چرا که از سال ۱۹۹۱ عکاسی حرفه‌ای را کاملا کنار گذاشته‌بود. درحالیکه برخی از عکاسان مانند جف جاکوبسون در واکنش به پایان یافتن وحشتناک و البته قابل پیش‌بینی این فیلم عکاسی، مجموعه‌ای از آخرین رول‌های تولید شده این فیلم‌ها به عنوان آخرین خداحافظی خریدند، اما خیلی‌های دیگر بلافاصله در برابر این اتفاق اجتناب‌ناپذیر عقب‌نشینی کردند و با برداشتن دوربین‌های دی‌اس‌ال‌آر، با کشیدن آهی به کارشان برگشتند. جف جاکوبسون هم آخرین عکس‌هایش را با کداک کروم در کتابی با نام «آخرین رُل» منتشر کرد.

برای آقای بن، مرگ فیلم مورد علاقه‌اش آن‌چنان طنینی نداشت که او را تحریک کند تا سراغ جعبه‌های اسلایدش از دوران نشنال‌جئوگرافیک برود. او آنقدر آرشیو عکس‌هایش را نادیده گرفته‌بود که اصلا به سختی به یاد می‌آورد که اصلا مجموعه‌ای از این اسلایدها را هنوز دارد.

آقای بن می‌گوید: «درست مانند کف زدن با یک دست بود، یا اگر استعاره‌ای دیگر بخواهم بگویم مانند افتادن درختی در جنگل بود که هیچ کس دور و اطرافش نیست. عکس‌ها تا زمانی که کسی نبیند‌شان وجود ندارند. آن عکس‌ها هم وجود نداشتند.»

اما حالا آن‌ها وجود دارند، در کتاب او با نام «خاطره کداکروم: تصاویر آمریکایی ۱۹۷۲-۱۹۹۰» که قرار است ماه سپتامبر امسال توسط انتشارات پاورهاوس منتشر شوند. این عکس مجموعه‌ای نزدیک به ۱۰۸ عکس از بین ۳۵۰ هزار اسلاید او هستند که نزدیک به ۲۰ سال برای نشنال‌جئوگرافیک گرفته‌بود. اما این کتاب شامل عکس‌هایی هم می‌شود که برای خود او عزیز بودند، نه فقط عکس‌هایی که دبیران مجله انتخاب می‌کردند، تنها تعدادی از عکس‌های این کتاب هستند که در مجله منتشر شده‌باشند. این عکس‌ها نمونه‌ای از آن‌چیزی است که ریچارد باکلی در مقدمه کتاب از آن با عنوان «درک نقاشانه نیتان بن از ترکیب‌بندی، نور و رنگ» و «کادرهای رسمی و در عین حال آزادی و فوریتی مانند اسنپ‌شات‌ها دارند.» یاد کرده‌است.

در سال‌هایی که آقای بن دوربینش را آویزان کرده‌بود، خودش را با جنبه‌های دیگری از عکاسی مشغول کرد. در اوایل دهه ۱۹۹۰ یک پرتال آن‌لاین برای فروش عکس‌های استاک راه‌اندازی کرد. سرویسی که در نوع خود اولین محسوب می‌شد و زمانی راه‌اندازی شد که هنوز اینترنت به گوشی‌های تلفن همراه و عینک‌های چشمی نرسیده‌بود. او همچنین بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ آژانس عکس مگنوم را سرپرستی کرد و یکی از متولیان خانه جورج ایستمنⁱ است.

اما او ۲۲ سال است که حتی برای خودش هم عکاسی نکرده‌است.

می‌گوید: «باید ادامه می‌دادم. اما پشتیبانی‌ام را از دست داده بودم. تکیه‌گاه احساسی، عبارتی‌ست که من از طریق یک پسر ۱۳ ساله تازه آن را یاد گرفته‌ام. تکیه‌گاه احساسی یک عبارت آموزشی خیلی خوب است. آن موقع فکر کردم که دیگر چنین تکیه‌گاهی ندارم، این تکیه‌گاه وجود نداشت و من مجبور بودم دوربین را زمین بگذارم.»

خودش می‌گوید «یک یهودی چاق مذهبی» در آن زمان در چارچوب عکاسان آن زمان نشنال جئوگرافیک جا نمی‌گرفت، می‌گوید: «آنها غالبا از جاهایی مانند ایالت میزوری آمده بودند، جایی که از بچگی اسب سواری یاد می‌گیرند، چیزی که من نبودم.» اما خوشحال است که این تجربه را در زندگی‌اش داشته‌است. زمانی که دوباره سراغ آرشیو عکس‌هایش رفت نه تنها متوجه شد که از آنها لذت می‌برد بلکه دوباره خاطرات آنها را به یاد آورد.

برای مثال عکسی را که روز چهارم جولای (روز استقلال آمریکا) در پیتزبورگ گرفته‌بود را (عکس ۱) به یاد می‌آورد: «این عکسی بود که اگر به آن روزگار برگردیم، ممکن بود که چاپ نشود. یک عکس کلاسیک نشنال جئوگرافیکی محسوب نمی‌شد. اما من خوشحالم که دوستش داشتند، این یک نعمت محسوب می‌شد. یک عکس با تعداد رنگ‌های محدود بود، من عکس‌هایی که پلت رنگ‌های محدود دارند ترجیح می‌دهم.»

این عکس تداعی کننده یک خاطره خوش دیگر هم هست.

بن می‌گوید: «این روز اولین روزی بود که یک کارآموز از بوستون برای اولین‌بار در ماموریتی همراه من شرکت داشت. معمولا من تنهایی کار می‌کردم، به خصوص در ماموریت‌های داخل کشور. اما آن روز چهارم جولای بود و من دلم می‌خواست که برای آتش بازی بروم و خیلی کمک بزرگی بود که از چند زاویه دوربین داشته‌باشم، به همین دلیل هم برایم از واشنگتن یک کارآموز فرستادند تا زاویه دوم عکاسی باشد. او یک دختر مو قرمز بوستونی بود که به تازگی از دانشگاه ییل، فارغ‌التحصیل شده‌بود.»

این بار بر خلاف وقتی که دوربینش را کنار گذاشت، این خودش بود که تصمیم نهایی را گرفت.

«مدتی بعد من با این کارآموز ازدواج کردم.»

iجورج ایستمن (۱۸۵۴-۱۹۳۲) پایه‌گذار کمپانی ایستمن کداک و مخترع رل فیلم بود. خانه او در رچستر ایالت نیویورک یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های عکس و آرشیو فیلم جهان از سال ۱۹۴۹ به عنوان یک موزه برای بازدید عمومی فعالیت می‌کند و یکی از آثار ثبت شده ملی آمریکا محسوب می‌شود.