زیرنویس، زبان گویا و بیان‌کننده بخش خاموش عکس‌ها؛ یا چرا باید برای عکس‌ها زیرنویس نوشت؟
بارها در ورکشاپ‌هایی که برگزار کرده‌ام اصرارم را بر این‌که باید برای عکس‌ها و مخصوصا عکس‌های مطبوعاتی زیرنویس(کپشن) نوشت، مطرح کرده‌ام. بارها گفته‌ام که نبود زیرنویس مناسب باعث سردرگمی بیننده می‌شود و می‌تواند بهانه‌ای شود تا افرادی برای جلب و جذب مخاطب، از عکس‌ها سوء‌استفاده کنند. همچنین در ورکشاپ شش جلسه‌ای که چند سال پیش در خبرگزاری فارس داشتم به این نکته که زیرنویس برای عکس مهم است، اشاره کرده بودم و به شیوه‌ی اشتباه خبرگزاری‌های داخلی در انتشار عکس‌ها ایراد گرفته بودم. در مقابل انتقادها همواره با این پاسخ مواجه می‌شدم که این ضعف به طراحی سایت و محدودیت‌هایی که ایجاد می‌کند برمی‌گردد و به خاطر نوع طراحی سایت کاری نمی‌توان کرد. و حالا پس از انتشار تصاویر حمله تروریستی ستیزه‌جویان داعش به مجلس شورای اسلامی در تهران اتفاقی که همیشه نگرانش بودم پیش آمد.
در عکس‌های امید وهاب‌زاده، عکاس خبرگزاری فارس، که به اعتقاد من در مجموع از تمام همکارانی‌که این واقعه خبری را پوشش داده‌اند، عکس‌های بهتری را ثبت کرده است و تمام زوایا و حواشی حمله در عکس‌هایش موجود است و یک تنه یک داستان کامل را از این حمله تروریستی ارائه داده، متاسفانه تنها به نام‌گذاری عکس‌ها اکتفا شده است و از زیرنویس عکس خبری نیست که این مایه سوء‌استفاده کانال تلگرامی «نظر» و تعداد دیگری از اکانت‌های شبکه‌های مجازی شد، تا به عمد یا غیرعمد و بدون پرسش از عکاس عکس‌ها زیرنویس‌هایی را به‌کار ببرد که واقعی نیستند و ظاهرا تنها به منظور جذب مخاطب و جلب نظر مردمی نوشته‌شده اند که شاید کمی تشنه‌ی هیجانند.
در تصویر شماره یک و شماره دو که توسط آژانس عکس گتی ایمیجز منتشر شده، فردی را می‌بینیم که اسلحه به‌دست در یکی از پنجره‌های ساختمان مجلس شورای اسلامی دیده می‌شود. در زیرنویس عکس که در سایت گتی ایمیجز منتشر شده، این‌گونه نوشته شده است: «یک پلیس ایرانی اسلحه‌ای را نگه داشته در حالی‌که در یکی از پنجره های مجلس شورای اسلامی در شهر تهران ایستاده است.» و در زیرنویس تصویر شماره دو می‌خوانیم: «یک پلیس ایرانی اسلحه ای را نگه داشته در حالی‌که نفر دیگر از پنجره‌ای در مجلس شورای اسلامی در شهر تهران با دست اشاره می‌کند.»
همین دو عکس در سایت خبرگزاری فارس منتشر شده‌اند و تنها چیزی که زیر تصاویر نوشته شده این جمله تکراری برای هر دو فریم است: «حمله مسلحانه به مجلس»
چه نکاتی در این زیرنویس‌ها که بیشتر به آنها می‌توان عنوان عکس نسبت داد و نه زیرنویس یا کپشن در سایت خبرگزاری فارس ذکر نشده است:
۱. نام مجلس به درستی و کامل نوشته نشده است. این ساختمان متعلق به چه مجلسی است؟ مجلس قدیم است یا جدید؟ مجلس شورای اسلامی است یا مجلس خبرگان رهبری.
۲. مسئولیت یا عنوان فرد مسلح در تصویر بیان نشده است. آیا فرد مسلح از افراد پلیس است؟ از افراد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است؟ فرد تروریست و عضو گروه تروریستی داعش است؟ در ماجرای حمله تروریستی ستیزه‌جویان داعش به مجلس شورای اسلامی هم نیروی انتظامی فعال بود و هم سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
۳. جمله تکراری برای هر دو تصویر یک و دو نوشته شده است. در حالی‌که اتفاقات در دو تصویر متفاوتند.
۴. شهر تهران و بیان منطقه ای که ساختمان مجلس شورای اسلامی در آن قرار دارد در زیرنویس عکس نوشته نشده است.
۵. تاریخ عکس‌برداری در زیرنویس عکس‌ها نوشته نشده است.
در کل هیچکدام از عناصر پنجگانه‌ای که در یک زیرنویس درست و استاندارد باید عنوان شود در زیرنویس عکس‌های خبرگزاری فارس به چشم نمی خورند.
چه سؤالاتی در ذهن بیننده این عکس‌های فاقد زیرنویس استاندارد شکل خواهد گرفت؟ سؤالاتی از این قبیل می‌توانند خود باعث بروز شایعاتی باشند که یک عکس تنها به‌دلیل نداشتن زیرنویس مناسب، و ناخواسته باعث آنها شده است.
این فرد کیست؟ چرا اسلحه دارد؟ مهاجم است؟ پلیس است؟ اگر مهاجم است چرا به راحتی در پنجره ایستاده؟ چرا صورت خود را پنهان نکرده؟ اگر مهاجم است، چرا پلیس و افراد امنیتی به سوی وی تیر اندازی نمی‌کنند؟
به دلیل نبود زیرنویس درست، کانال خبررسانی «نظر» که تا زمان انجام حمله تروریستی اصلا نامی از آن نشنیده بودم زیرنویسی برای این دو تصویر نوشت که مملو از اشتباه است.
در تصویر شماره پنج که همان تصویر شماره شش است و بر روی کانال نظر قرار گرفته عنوان شده: «یکی از حمله‌کنندگان تروریستی در ساختمان مجلس» و در تصویر شماره شش که همان تصویر شماره دو است و مجدد بر روی کانال نظر قرار گرفته نوشته شده: «تروریست‌ها تعدادی از کارکنان مجلس را گروگان گرفته اند، تصویر نشان می‌دهد یکی از تروریست‌ها یک گروگان را به نیروهای امنیتی نشان می‌دهد»
نبود زیرنویس درست در خبرگزاری‌های فارس، تسنیم، ایسنا و ایلنا (تا جایی که من دنبال کرده‌ام) باعث شده که یک کانال تلگرامی به راحتی آن‌چیزی را عنوان کند و به عنوان زیرنویس به‌کار ببرد که علاقه داشته و نه حقیقت موجود در تصاویر را. به‌یاد داشته باشیم که مردم همواره هیجان را دوست دارند، بر خلاف چیزی که در کشورهای دیگر اتفاق می افتد، اکثرا دوست دارند تا خود ناظر واقعه باشند. شاهد این ادعا انبوهی از عکس‌ها و فیلم‌هایی است که از ساختمان پلاسکو و لحظه ویران‌شدنش از تلفن همراه مردم بیرون آمد و دست‌به‌دست گشت و چه شایعات و داستان‌هایی که ساخته نشد. از زمانی‌که این تصاویر بدون زیرنویس مناسب بیرون آمد و کانال‌های تلگرامی مانند کانال «نظر» آنچه را که دوست داشتند زیر تصاویر نوشتند و انتشار دادند تا همین امروز شاهد هزاران شایعه، اظهار نظر غیر کارشناسانه، تحلیل های کوچه‌بازاری و دیگر حرف‌هایی بوده‌ایم که در تاکسی، صف نان و دیگر اماکن عمومی می‌شود شنید.
فراموش نکنیم که اکثریت عامه مردم با سایت‌هایی مانند سایت عکس خبرگزاری آسوشیتدپرس و رویترز و یا آژانس عکس گتی ایمیجز آشنایی ندارند تا زیرنویس‌هایی از نوع آنچه توسط کانال تلگرامی که به آن اشاره کردم استفاده شد را با منابع خبری معتبر بین المللی که در صفحات عکاسی خود از زیرنویس‌های درست و استاندارد استفاده می کنند، منطبق کرده و به راستی‌آزمایی گذارند.
این‌گونه اتفاقات در نشر تصاویر باز هم ممکن است به وقوع بپیوندد و تنها راه جلوگیری از عدم انتشار شایعه توسط عکس‌ها، نوشتن و به‌کاربردن زیرنویس استاندارد و درست و حاوی عناصر کلیدی است تا اطلاعات خاموش و پنهان عکس به بیننده منتقل شود.